Mapa - Risan

Risan (klas. gr. Rhizon, łac. Risinium, wł. Risano) – miasto w południowo-zachodniej części Czarnogóry nad Zatoką Kotorską (Boka Kotorska) na wybrzeżu Adriatyku. Stanowisko archeologiczne znane m.in. z pochodzących z połowy II wieku mozaik zdobiących tzw. Wille Hypnosa.

Risan jest najbardziej na północ wysuniętym miastem Zatoki Kotorskiej. Leży na skraju Zalewu Risańskiego. Otoczone jest dwoma pasmami górskimi – od wschodu pasmem Ledenice, od zachodu pasmem Zvećana. Nad miastem góruje wzniesienie zwane Gradina (202 m n.p.m.).

Nie jest jasne, kiedy powstała pierwsza osada. Według niepotwierdzonych przypuszczeń mogła istnieć już w epoce brązu. Pewne jest jednak, że jest najstarszą osadą w Zatoce Kotorskiej, zamieszkałą już od IV wieku p.n.e. przez Ilirów. W tym czasie mieszkańcy osady (zwanej wówczas Rhizon) utrzymywali ożywione kontakty z Grekami, którzy także się tutaj osiedlili. Po zamordowaniu rzymskich posłów przez iliryjskich piratów, królowa Teuta z Ilirii w 228 r. p.n.e. przeniosła tutaj ze Szkodry stolicę swojego państwa. Nie udało jej się jednak obronić przed Rzymem, który w 168 r. p.n.e. podbił tereny Zatoki Kotorskiej, jednak plemię Rhizonitów utrzymało wolność i przywileje. W tym czasie też pojawiają się monety króla Ballaiosa/Balajosa. Biorąc pod uwagę dystrybucję monet, można założyć, że mennica bijąca te monety znajdowała się właśnie w Rhizon.

Za czasów rzymskich, miasto nosiło nazwę Risinum i było częścią prowincji Illyricum (w czasach Republiki), a później Dalmatia (w czasach Cesarstwa). Największy rozkwit miasta przypadał na I i II wiek n.e., kiedy było ono najludniejszym miastem w regionie (zamieszkanym przez ok. 10 tys. ludzi). Wówczas wybudowano wielkie pałace z greckiego marmuru ozdobione rzeźbami. Z tego okresu pochodzi również 5 mozaik rzymskich, będących świadectwem bogactwa miasta.

Po podziale państwa rzymskiego miasto wraz z całym regionem stało się częścią Cesarstwa wschodniorzymskiego (Cesarstwa Bizantyńskiego). Na początku VII wieku miasto zaatakowali Awarowie i Słowianie, po czym zostało ono niemal w całości opuszczone. Następnie włączono je do obszaru administracyjnego Żupanii Dukielskiej. Po roku 1042, po bitwie pod Barem między Wojisławem i Bizantyńczykami, Risinium weszło w skład księstwa Zety.

W 1466 r. Wenecjanie zaoferowali hercegowi Stjepanowi wyspę Brač i pałac w Splicie w zamian za jego dwa miasta: Risan i Herceg Novi. W wyniku ekspansji Imperium Osmańskiego na Bałkanach, w latach 1482–1688 Risan znajdował się w rękach Turków. Od 1688 r. Risan (wówczas zwany w języku weneckim Risano), tak jak reszta Zatoki Kotorskiej, należał do Republiki Weneckiej, jako część tzw. Albanii Weneckiej.

Po upadku Republiki Weneckiej i pokoju w Campo Formio w 1797 r., Risan (wraz z całym regionem) stał się częścią Monarchii Habsburgów. W ciągu następnych kilkunastu lat epoki napoleońskiej, miasto zajmowały różne wojska – wpierw francuskie, później rosyjskie, potem ponownie francuskie. Po kongresie wiedeńskim w 1815 r., Risan (wraz z całym regionem) przyłączono do Królestwa Dalmacji, będącego krajem koronnym Cesarstwa Austrii.

Po zakończeniu I wojny światowej, miasto stało się częścią nowo powstałego Państwa Słoweńców, Chorwatów i Serbów, przekształconego miesiąc później w Królestwo Serbów, Chorwatów i Słoweńców, a od 1929 pod nazwą Królestwo Jugosławii. Podczas włoskiej okupacji w latach 1941–1943, miasto było częścią Prowincji Kotorskiej (Provincia di Cattaro), jednej z trzech prowincji w Gubernatorstwie Dalmacji. Po zakończeniu II wojny światowej, Risan wszedł w skład Socjalistycznej Republiki Czarnogóry, będącej częścią składową tzw. drugiej Jugosławii. W latach 1992–2003 wchodzi w skład Federalnej Republiki Jugosławii, a później w latach 2003–2006 Serbii i Czarnogóry.

Podczas trzęsienia ziemi w kwietniu 1979 r., budynki miasteczka zostały poważnie uszkodzone. Risan wraz z Kotorem i innymi okolicznymi miejscowościami został w październiku 1979 r. wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO jako część tzw. Przyrodniczego i Kulturowo-Historycznego Regionu Kotoru.